Author: Jaap Jansen

Het economisch beeld van het MKB is in het vierde kwartaal van dit jaar in vergelijking met het derde kwartaal minder positief geworden. Stonden in het derde kwartaal nog drie van de twaalf indicatoren er uitgesproken positief bij, in het vierde kwartaal was dit bij geen enkele indicator meer het geval. Alle indicatoren geven nu een afname aan ten opzichte van het voorgaande kwartaal.

De conjunctuurklok is verdeeld in vier kwadranten. In de bovenste twee kwadranten staan de indicatoren hoger dan hun trendniveau. In de onderste twee kwadranten staan de indicatoren onder hun trendniveau. De twee kwadranten aan de rechterkant geven een verbetering ten opzichte van het voorgaande kwartaal aan. De twee kwadranten aan de linkerkant een verslechtering. Het meest positieve kwadrant (rechtsboven) wordt aangegeven met een zonnetje en het meest negatieve kwadrant (linksonder) met een regenbui. De tussenliggende kwadranten worden aangegeven met een wolk voor de zon.

Laat de MKB-klok zelf lopen en filter op indicatoren.

Stemmingsindicatoren conjunctuurklok: licht bewolkt

Alle zes stemmingsindicatoren in de MKB-conjunctuurklok lieten begin vierde kwartaal een daling zien en staan er daardoor net als in het derde kwartaal halfbewolkt bij. De stemmingsindicatoren die vergeleken met het vorige kwartaal de grootste daling vertoonden zijn de door MKB-ondernemers verwachte exportontwikkeling en verwachte economische ontwikkeling.

Reële indicatoren MKB-conjunctuurklok ook allemaal afgenomen

Begin vierde kwartaal zijn alle reële conjunctuurindicatoren vergeleken met het derde kwartaal afgenomen. In het derde kwartaal steeg het BBP nog evenals het volume van de binnenlandse consumptie en de aankopen van duurzame goederen.

MKB-klok toegelicht

De MKB-conjunctuurklok is door het CBS ontwikkeld in het kader van het programma De Staat van het MKB in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en het Nederlands Comité voor Ondernemerschap. Begin mei 2017 werd de MKB-conjunctuurklok voor het eerst gepubliceerd. De update voor het eerste kwartaal van 2020 wordt begin maart 2020 verwacht.

 

Vandaag zijn op MKB StatLine de cijfers over omzetstijgers en –dalers in het derde kwartaal van 2019 gepubliceerd. In de bouwnijverheid is in het derde kwartaal bij 54 procent van de bedrijven de omzet gestegen ten opzichte van het derde kwartaal van 2018. 45 procent van de bouwbedrijven kreeg te maken met een omzetdaling en bij 1 procent bleef de omzet nagenoeg gelijk. Omzetstijging vindt vaker plaats bij grote dan bij kleine bouwbedrijven.

Dit is het dertiende kwartaal op rij waarbij het aantal bouwbedrijven met een omzetstijging groter is dan het aantal met een omzetdaling. In het tweede kwartaal van 2018 was bij 58 procent van de bouwbedrijven sprake van een omzetstijging en bij 41 procent van een omzetdaling. Sindsdien is het aantal bouwbedrijven met een omzetstijging gestaag gedaald tot het huidige niveau.

Bekijk alle cijfers over omzetstijgers en -dalers (ook van andere sectoren) op MKB StatLine.

Er zijn forse verschillen tussen de verschillende grootteklassen in de bouw. Bij de categorie bedrijven met meer dan 100 werkzame personen ligt het aandeel bedrijven met een omzetstijging fors hoger dan bij kleinere bedrijven. In de groep bedrijven met 100 tot 250 werkzame personen heeft 69 procent te maken met een omzetstijging.

De ondernemersvertrouwen in het MKB is aan het begin van het vierde kwartaal gedaald van 9,2 naar 5,1. Na de piek van het vertrouwen van MKB-ondernemers in het eerste kwartaal van 2018 op 19,6 is dit voortdurend afgenomen. In drie sectoren is het MKB-ondernemersvertrouwen inmiddels zelfs negatief geworden.

Stemming MKB-bouwondernemers nog relatief hoog ondanks stevige daling

In alle deelsectoren van het MKB daalde begin vierde kwartaal het vertrouwen van ondernemers. De sterkste dalingen deden zich voor in de sector informatie en communicatie (-12,8), bouw (-9,7) en vervoer en opslag (-9,4). Ondanks de stevige dalingen staat het vertrouwen van MKB-ondernemers in de bouw toch nog het hoogst van alle sectoren (11,8), de sector informatie en communicatie (10,3) staat op plek twee.

In drie sectoren is in het vierde kwartaal het vertrouwen van MKB-ondernemers omgeslagen van positief naar negatief. Zo stond het vertrouwen in de sector vervoer en opslag aan het begin van het vierde kwartaal op -6,8, de horeca -2,7 en de verhuur en handel van onroerend goed -1,7.

Samenstelling ondernemersvertrouwen

Het MKB-ondernemersvertrouwen geeft de stemming van Nederlandse MKB-ondernemers weer. Per bedrijfstak wordt het ondernemersvertrouwen samengesteld op basis van vragen over recente ontwikkelingen en verwachtingen van de ondernemers zoals bijvoorbeeld de omzetontwikkeling. Deze vragen worden gesteld in de Conjunctuurenquête Nederland (COEN).
Het ondernemersvertrouwen Nederland wordt vervolgens samengesteld uit een gewogen gemiddelde van het vertrouwen per bedrijfstak. Het ondernemersvertrouwen geeft een indicatie van de richting waarin de Nederlandse economie zich naar verwachting zal ontwikkelen.

De nieuwste resultaten van de Conjunctuur Enquête Nederland voor het MKB zijn beschikbaar in MKB-StatLine, net als het MKB-Ondernemersvertrouwen.

In het derde kwartaal van 2019 zijn 54,6 duizend MKB-bedrijven opgericht. Ruim 95 procent van de nieuwe MKB-bedrijven betrof bedrijven met één werkzame persoon. Er werden in het derde kwartaal van dit jaar 11,8 procent meer MKB-bedrijven opgericht dan in dezelfde periode vorig jaar. Dat blijkt uit nieuwe cijfers die vandaag op MKB-StatLine zijn gepubliceerd.

De meeste MKB-oprichtingen in het derde kwartaal vonden plaats in de specialistische zakelijke dienstverlening (19,4 procent van het totaal aantal oprichtingen). De handel (14,1 procent) en de bouw (11,6 procent) hadden eveneens een ruim aandeel in het totaal aantal oprichtingen in het MKB in het derde kwartaal van dit jaar.

Het aantal nieuwe oprichtingen in het derde kwartaal groeide het hardst in de horeca. In het derde kwartaal kwamen er 2240 horecabedrijven bij (+34,5 procent). In de handel werden er in deze periode 7680 bedrijven opgericht (+32,9 procent).

Branches waar het aantal oprichtingen in het derde kwartaal daalde vergeleken met het derde kwartaal vorig jaar zijn o.m. de financiële dienstverlening (-4,8 procent), de verhuur en handel in onroerend goed (-4,2 procent) en landbouw, bosbouw en visserij (-2,1 procent).

“Niet bufferen maar investeren, dat is wat kleine en middelgrote bedrijven moeten doen om concurrerend te blijven en te groeien. Daarbij hoort ook meer investeren in de vaardigheden en ontwikkeling van mensen.” Dit zei voorzitter Harold Goddijn van het Nederlands Comité voor Ondernemerschap bij de aanbieding van het Jaarbericht Staat van het MKB 2019 aan staatssecretaris Mona Keijzer van Economische Zaken en Klimaat.

Het gaat op dit moment goed met het mkb en met veel ondernemers. In het niet-financiële midden- en kleinbedrijf (mkb) groeide de toegevoegde waarde met 5,4 procent en de werkgelegenheid met 2,9 procent. Desalniettemin zijn er al ook signalen die wijzen op knelpunten.

Daling investeringen

Conjunctureel gaat het goed, structureel kan en moet het beter, aldus het Comité. De afvlakkende productiviteitsgroei is een punt van zorg, vooral bij kleine bedrijven. Veel microbedrijven (2-9 werknemers) en kleine bedrijven (10-49 werknemers) groeien niet door. Het bruto binnenlands product is gegroeid, maar de bedrijfsinvesteringen blijven achter. Dat heeft negatieve gevolgen voor de groei van de arbeidsproductiviteit, die nodig is om structureel te groeien. Volgens het Comité valt er, zolang er grote verschillen tussen bedrijven bestaan, nog veel winst te boeken. In wielertermen: het ‘peloton’ moet inlopen op de ‘kopgroep’.

Vernieuwing managementpraktijken

Het Jaarbericht 2019 laat zien dat investeringen lonen. Succesvolle en groeiende bedrijven steken geld en energie in de vernieuwing van hun managementpraktijken, in de vaardigheden van hun mensen, in slimme product- en procesinnovaties, in digitalisering en in het vergroten van de afzetmogelijkheden door marketing en door internationalisering. Goddijn: “Het succes en dus de vergroting van de productiviteit schuilt vaak niet zozeer in nieuwe technologie, maar vooral in de manier waarop een onderneming wordt geleid.”

Leven lang ontwikkelen

Het Comité vraagt bijzondere aandacht voor investeringen in mensen, voor het ontwikkelen van medewerkers en de versterking van de relatie tussen mkb en onderwijs. Goddijn: “We zien dat slechts 14 procent van de werknemers in het microbedrijf aan bijscholing en omscholing doet. Hoe kleiner het bedrijf, des te minder wordt geïnvesteerd in de ontwikkeling van medewerkers. Wij moeten niet vergeten: investeren in je medewerkers is ook goed voor je bedrijf!”

Aanbevelingen

Het Comité ziet een belangrijke taak voor overheden in het bevorderen van een gezonde dynamiek, met voldoende mogelijkheden voor bedrijven om door te groeien. Zij dienen niet ontmoedigd te worden om werknemers in vaste dienst te nemen. Het belang van ondernemerschap stelt niet alleen eisen aan het fiscale regime maar ook aan de regels voor de arbeidsmarkt. Daarbij kampen kleinere ondernemingen met eigen problemen; zo beschikken ze over minder tijd en capaciteit voor een strategisch personeelsbeleid. Deze specifieke problemen vragen in de ogen van het Comité om een specifieke aanpak.

Staatsecretaris Keijzer komt later dit jaar met een kabinetsreactie op het Jaarbericht.

Het Nederlands Comité voor Ondernemerschap is ingesteld om de duurzame groei van het midden- en kleinbedrijf te bevorderen. In het Jaarbericht Staat van het MKB geeft het Comité een analyse en duiding van de trends en ontwikkelingen. Daarvoor werkt het samen met het CBS. Op de (vernieuwde website www.staatvanhetmkb.nl zijn de feiten en cijfers over het mkb te vinden. Het Comité heeft de volgende leden: Harold Goddijn (voorzitter), Hare Majesteit de Koningin Máxima, Barbara Baarsma, Diederik Laman Trip, Meiny Prins en Occo Roelofsen.

De website Staat van het MKB is vernieuwd en daardoor aantrekkelijker en overzichtelijker geworden. De site start nu met de MKBarometer. Die geeft in één oogopslag weer wat de stand van zaken is in het mkb. Het is een interactieve tool, waarmee je ook in de tijd terug kunt. Vanaf de homepage ben je ook maar één klik verwijderd van mkb-relevante datasets, tabellen (MKB StatLine) en actuele artikelen die de laatste ontwikkelingen in het mkb beschrijven.

Ook is het conjunctuurdashboard ontwikkeld. Deze gaat verder en dieper dan de MKBarometer. Dit dashboard toont de staat van het mkb aan de hand van de MKBarometer, de MKB-conjunctuurklok en een visualisatie van de ontwikkeling van twaalf belangrijke conjunctuurindicatoren, die aan de basis staan van de MKBarometer.

De vernieuwing van de website gaat vooraf aan de presentatie van het nieuwe Jaarbericht Staat van het MKB 2019, de analyse en duiding van de meest recente data. Op 8 oktober om 18.00 uur biedt het Comité voor Ondernemerschap het nieuwe jaarbericht aan de staatssecretaris Mona Keijzer van EZK aan.

In de horeca is het aantal bedrijven met omzetstijging afgenomen. Drie maanden geleden nam de omzet bij 54 procent van de horecabedrijven toe. Nu is dat 50 procent. Het aantal bedrijven met een omzetdaling groeide van 43 naar 47 procent. Dit blijkt uit de cijfers over omzetstijgers en –dalers die vandaag gepubliceerd zijn.

Bekijk alle cijfers op MKB StatLine

Het beeld over de sectoren is wat diffuus. Net als in de horeca is het beeld in de bouw, de autohandel en de bedrijfstak vervoer en opslag minder positief dan drie maanden geleden. In de detailhandel, de informatie en communicatie en in de delfstoffenwinning is het beeld juist positiever. In nagenoeg alle sectoren is het aantal bedrijven met een omzetstijging groter dan het aantal met een omzetdaling.

De stemming onder MKB-ondernemers is aan het begin van het derde kwartaal gedaald van 11,2 naar 9,2. Hiermee staat het MKB-ondernemersvertrouwen na zes kwartalen van daling, nog net boven het niveau van het vierde kwartaal 2016. Vergeleken met het piekniveau van 19,6 dat in het eerste kwartaal van 2018 werd bereikt, is de stemming inmiddels aanzienlijk gedaald.

Onder MKB-ondernemers in de informatie- en communicatiesector was begin derde kwartaal het vertrouwen het hoogst: 23,1, onder MKB-ondernemers in de verhuur en handel in onroerend goed het laagst: 0,9. Het vertrouwen van ondernemers in het totale bedrijfsleven daalde in het derde kwartaal van 12 naar 10,6.

Stemming kleinbedrijf verder onder druk

De stemming onder ondernemers in het kleinbedrijf daalde begin derde kwartaal van 9,8 naar 8,7. Het is het zesde kwartaal op rij dat de stemming onder ondernemers in het kleinbedrijf verslechtert. De grootste daling in vertrouwen deed zich voor in het kleinbedrijf van de verhuur en handel in onroerend goed: van 9,4 naar 0,3. Ook in het kleinbedrijf van de transportsector (-4,0), handel (-3,2) en de horeca (-3,0) stond de stemming flink onder druk. De enige sectoren waar het vertrouwen van ondernemers in het kleinbedrijf in het derde kwartaal toenam zijn de bouw (+3,0) en de zakelijke dienstverlening (+1,7). De stemmingsverbetering in het kleinbedrijf van de bouw wordt niet in de hele sector gedeeld. Voor de sector als geheel daalde de stemming namelijk met maar liefst 7,2 punten naar 20,6. Dit is het laagste niveau sinds het derde kwartaal van 2016.

Samenstelling ondernemersvertrouwen

Het MKB-ondernemersvertrouwen geeft de stemming van Nederlandse MKB-ondernemers weer. Per bedrijfstak wordt het ondernemersvertrouwen samengesteld op basis van vragen over recente ontwikkelingen en verwachtingen van de ondernemers zoals bijvoorbeeld de omzetontwikkeling. Deze vragen worden gesteld in de Conjunctuurenquête Nederland (COEN). Het ondernemersvertrouwen Nederland wordt vervolgens samengesteld uit een gewogen gemiddelde van het vertrouwen per bedrijfstak. Het ondernemersvertrouwen geeft een indicatie van de richting waarin de Nederlandse economie zich naar verwachting zal ontwikkelen.

De nieuwste resultaten van de Conjunctuur Enquête Nederland voor het MKB zijn beschikbaar in MKB-StatLine, net als het MKB-Ondernemersvertrouwen.