Category: Nieuws

CPB Discussion Paper: Hoe ver kunnen gazelles lopen?

Het CPB heeft de groeipatronen van reguliere bedrijven, snelle groeiers en startups in kaart gebracht in de Discussion Paper ‘How far do gazelles run? Growth Patterns of Regular Firms, High Growth Firms and Startups’. In dit nieuwsbericht zijn de hoofdlijnen van deze Discussion Paper terug te vinden, zoals door het CPB samengevat.

Snel groeiende bedrijven en startups krijgen veel aandacht van beleidsmakers. Veel landen proberen de komst van dit soort bedrijven te stimuleren om zodoende economische groei te bevorderen. Een empirisch onderzoek uitvoeren naar dit soort bedrijven is echter moeilijk, omdat startups slecht te onderscheiden zijn van andere bedrijven. Recentelijk is er een nieuwe databron beschikbaar om startups te bestuderen: private databases over innovatieve bedrijven. Wel is onduidelijk wat voor type bedrijven erin zitten in verhouding tot de ‘gewone’ bedrijfspopulatie.

In de studie wordt onderzocht of een database voor startupinvesteerders gebruikt kan worden om snel groeiende bedrijven te ontdekken en de robuustheid van hun groei te bestuderen. Om dat te doen is Nederlandse microdata op bedrijfsniveau gecombineerd met de startupdatabase.

De studie kent twee belangrijke uitkomsten: Hoewel de meeste snelle groeiers nooit in de investeerdersdatabase terechtkomen, hebben bedrijven in de database een grotere kans om een snelle groeier te zijn. Ten tweede, in tegenstelling tot ‘gewone’ Nederlandse bedrijven en bevindingen uit de literatuur, tonen startups een verrassend aanhoudend groeipatroon: zij blijven langer doorgroeien.

De studie concludeert dat een commerciële startupdatabase als aanvullende bron gebruikt kan worden. Wel moet men voorzichtig zijn met de interpretatie van resultaten, omdat niet duidelijk is hoe en wanneer bedrijven in de database terechtkomen.

Lees hier de CPB Discussion Paper 

Mkb vraagt minder financiering aan dan voor corona

Ongeveer evenveel midden- en kleinbedrijven (mkb) hadden in juli 2020 tot juli 2021 een financieringsbehoefte en verkenden vervolgens de mogelijkheden als twee jaar eerder. Daarentegen nam het aandeel bedrijven dat uiteindelijk een aanvraag deed af van 12 procent voor de coronacrisis naar 9 procent nu. Ten opzichte van een jaar eerder wijken deze indicatoren niet significant af. Dat meldt het CBS op basis van aanvullende CBS-analyses op de vierde en eerdere edities van de Financieringsmonitor.

De Financieringsmonitor gaat in op de zoektocht naar externe financiering1 en de gevolgen van corona voor het mkb in de business economy2. Daartoe is een enquête uitgezet onder een steekproef uit ruim 295 duizend bedrijven met 2 tot 250 werkzame personen over de periode juli 2020 tot juli 2021. Onder externe financiering vallen niet de coronasteunmaatregelen van de overheid.

Financieringsbehoefte ongeveer gelijk gebleven

Bijna 1 op de 5 midden- en kleinbedrijven in de business economy had behoefte aan externe financiering. Het merendeel van de bedrijven verkende vervolgens de mogelijkheden (86 procent). Deze aandelen zijn vergelijkbaar met die van voor de coronacrisis in 2019. Uiteindelijk deed 7 procent een succesvolle financieringsaanvraag. Dat is minder dan voor de coronacrisis, van juli 2018 tot juli 2019 was dit 10 procent. Het gezochte bedrag aan financiering was in doorsnee3 99 duizend euro.

Vooral bedrijven met financieringsbehoefte belemmerd door corona

Van de bedrijven met behoefte aan externe financiering werd 74 procent (heel erg) belemmerd in hun bedrijfsvoering door corona. De financieringsbehoefte nam toe naarmate bedrijven zich meer belemmerd voelden door corona. Hierbij gaven ze aan vooral moeite te hebben om vaste lasten en medewerkers door te betalen, en bedrijven waren soms (tijdelijk) gesloten. Bedrijven zonder behoefte aan externe financiering hadden minder vaak te kampen met de gevolgen van corona (43 procent).

Overbrugging coronaperiode belangrijkste financieringsdoel

Bijna een kwart (23 procent) van de succesvolle financieringsaanvragen in juli 2020 tot juli 2021 was gericht op het overbruggen van een moeilijke periode door corona. Bij 16 procent van de mkb-bedrijven was uitbreiden van het bedrijf het doel. Voordat corona zijn intrede deed was het belangrijkste financieringsdoel nog werkkapitaal en voorraden.

Enerzijds kunnen bedrijven in liquiditeitsproblemen raken door corona en juist op zoek gaan naar extra geld. Anderzijds remt corona de groei van bedrijven waardoor ze geen verplichtingen aan durven te gaan. Voor sommige bedrijven is het overbruggen van de coronaperiode een belangrijk financieringsdoel, terwijl het voor andere juist de reden is om af te zien van financiering.

Toelichting

1Externe financiering: het gaat hierbij om vreemd vermogen of om eigen vermogen dat buiten het bedrijf, of buiten het eigen geld van de ondernemer, wordt gezocht.

2Business economy: de marktgerichte bedrijfstakken zonder de overheidssector, de agrarische sector, de financiële dienstverlening, onderwijs, zorg, cultuur, sport en recreatie, belangen- en hobby-verenigingen en overige persoonlijke dienstverlening.

3Doorsnee: dit is het middelste getal in een reeks. Het doorsnee- of mediane bedrag houdt in dat de helft van de bedrijven een lager bedrag en de andere helft een hoger bedrag aanvroeg.

Bronnen

Dashboard Financieringsmonitor 2021

Relevante links

Longread Financieringsmonitor 2021

Zonnig economisch beeld mkb begin vierde kwartaal 2021

Het economisch beeld van het mkb zag er aan het begin van het vierde kwartaal 2021 zonniger uit ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Tien van de twaalf indicatoren in de mkb-conjunctuurklok presteerden boven de langjarige trend. Daarmee is er sprake van een hoogconjunctuur. Dat meldt het CBS op de Staat van het mkb op basis van de nieuwste stand van de mkb-conjunctuurklok.

De mkb-conjunctuurklok toont de stand en het verloop van de conjunctuur voor het mkb. De twaalf conjunctuurindicatoren van het midden- en kleinbedrijf (mkb) kunnen worden onderverdeeld in zes stemmingsindicatoren (gemeten bij de mkb-ondernemers) en zes reële economische indicatoren. Stemmingsindicatoren zijn het financieel vertrouwen, ondernemersvertrouwen en stemming over de economische ontwikkeling, vacatures en exportontwikkelingen. Reële economische indicatoren zijn het bbp, omzet, vacatures, duurzame consumptie en consumptievolume.

Stemmingsindicatoren

Het ondernemersvertrouwen, de stemming over de economische ontwikkeling, de stemming over de vacatures en de stemming over de exportontwikkelingen verbeterden ten opzichte van het derde kwartaal. De stemmingsindicator consumptie bleef ongeveer gelijk en lag onder de langjarige trend. Enkel het financieel vertrouwen daalde ten opzichte van het voorgaande kwartaal maar bevond zich nog wel boven de langjarige trend.

Reële indicatoren

Vijf van de zes reële indicatoren lieten in het vierde kwartaal 2021 een verbetering zien ten opzichte van het voorgaande kwartaal. De indicator voor het consumptievolume bevond zich, ondanks de verbetering die het liet zien, nog wel onder de langjarige trend. Hoewel de indicator voor de omzet verslechterde bleef deze boven de langjarige trend.

Mkb-conjunctuurklok toegelicht

De conjunctuurklok is verdeeld in vier kwadranten. In de bovenste twee kwadranten staan de indicatoren hoger dan hun trendniveau. In de onderste twee kwadranten staan de indicatoren onder hun trendniveau. De twee kwadranten aan de rechterkant geven een verbetering ten opzichte van het voorgaande kwartaal aan. De twee kwadranten aan de linkerkant een verslechtering. Het meest positieve kwadrant (rechtsboven) wordt aangegeven met een zonnetje en het meest negatieve kwadrant (linksonder) met een regenbui. De tussenliggende kwadranten worden aangegeven met een wolk voor de zon.

De mkb-conjunctuurklok is door het CBS ontwikkeld in het kader van het programma De Staat van het mkb in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en het Nederlands Comité voor Ondernemerschap. Begin mei 2017 werd de mkb-conjunctuurklok voor het eerst gepubliceerd. De update voor het eerste kwartaal van 2022 wordt begin maart 2022 verwacht.

Direct naar het Conjunctuurdashboard.

Blijvende stijging recordaantal openstaande vacatures in het mkb

Aan het einde van het derde kwartaal 2021 stonden er bijna 214 duizend vacatures open in het midden- en kleinbedrijf (mkb).  Hiermee is het recordaantal openstaande vacatures van het vorig kwartaal met bijna 27 duidend (ruim 14 procent) overstegen. Het mkb is daarmee goed voor bijna 57 procent van het totaal aantal openstaande vacatures in Nederland. Dit meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek op de Staat van het mkb.

In het micro-kleinbedrijf (minder dan 50 werkzame personen) namen de openstaande vacatures met bijna 15 procent het meeste toe ten opzichte van het tweede kwartaal 2021. In het middenbedrijf (50 tot 250 werkzame personen) was de toename bijna 13 procent, voor het grootbedrijf (250 werkzame personen of meer) was dit ongeveer 11 procent. Een kwartaal eerder nam het aantal openstaande vacatures in zowel het micro-kleinbedrijf als het middenbedrijf met een recordtoename van ongeveer 37 procent toe.

Grootste vacaturegroei in de handel

In de handel nam het aantal openstaande vacatures binnen het mkb toe met 7 duizend vacatures (ongeveer 21 procent) naar bijna 41 duizend vacatures. Daarmee stonden in het derde kwartaal de meeste vacatures open in de handel. In de bedrijfstak bouwnijverheid was de stijging in het aantal openstaande vacatures het kleinst. Daar steeg het aantal openstaande vacatures met bijna 8 procent naar 17 duizend vacatures.

Bekijk hier de cijfers over de vacatures in het mkb.

Webinar Staat van het mkb

Op 18 november 2021 reikte het Nederlands Comité voor ondernemerschap het Jaarbericht staat van het mkb 2021 uit aan demissionair minister Stef Blok. Op 19 november vond de laatste webinar plaats waarin dieper werd ingegaan op de staat van het mkb en de uitdagingen voor ondernemers door Meiny Prins (lid Comité voor Ondernemerschap), Prof. Justin Jansen (hoogleraar Ondernemerschap Rotterdam School of Management) en Peter Hein van Mulligen (hoofdeconoom CBS).

U kunt het webinar terugkijken op ons YouTube kanaal:

 

Corona toont belang van veerkrachtig mkb

De coronacrisis laat zien hoe belangrijk het is voor ondernemers om zich telkens weer aan te passen aan nieuwe omstandigheden. Voor succes in de toekomst is het nodig dat bedrijven nu investeren in vernieuwing, duurzaamheid en digitalisering. De impact van ondernemers in beweging is groot: als zij hun kansen benutten, kan dit leiden tot extra productiviteit, extra toegevoegde waarde, extra banen en extra winst.

Dit blijkt uit de Staat van het mkb 2021, die het Nederlands Comité voor Ondernemerschap vandaag heeft gepubliceerd. Het Comité, met onder anderen voorzitter Harold Goddijn (TomTom) en Hare Majesteit Koningin Máxima, is ingesteld om duurzame groei van het midden- en kleinbedrijf te bevorderen. Het tweede jaarbericht in de coronacrisis, Ondernemers in beweging, is aangeboden aan demissionair minister Stef Blok van Economische Zaken en Klimaat.

De Staat van het mkb toont een grote veerkracht van het mkb, dat in 2020 onverminderd belangrijk was voor de Nederlandse economie, maar dat ook hard werd geraakt. De mkb-conjunctuurklok laat zien dat er in het derde kwartaal van 2021 voor het eerst sinds het begin van de coronacrisis weer sprake was van hoogconjunctuur. Tegelijkertijd is duidelijk dat de crisis nog niet voorbij is.

In een wereld in beweging moet ook het mkb bewegen, aldus het Comité. De coronacrisis stelt veel bedrijven op de proef. Ook de transitie naar een duurzame en digitale economie vraagt een grote inspanning. Niet alleen het innovatieve mkb maar ook het zogenaamde brede mkb zal de komende jaren moeten vernieuwen. De krapte op de arbeidsmarkt maakt eens te meer duidelijk dat daarbij ook investeringen nodig zijn in arbeidsbesparende technologieën, naast versterking van een Leven Lang Ontwikkelen in het mkb.

De overheid doet er goed aan het ondernemersklimaat verder te versterken. Het Comité becijferde eerder dat een investering van 8 tot 12 miljard kan leiden tot een jaarlijkse extra toegevoegde waarde van 20 tot 30 miljard. Onlangs bracht het Comité een advies uit om het eigen vermogen van mkb-ondernemingen via een fonds te versterken. De overheid moet ook inzetten op arbeidsmobiliteit en ontwikkeling van de vaardigheden van ondernemers en werknemers. Ook kan de dienstverlening aan het mkb worden versterkt. Het Comité werkt hiertoe voorstellen uit.

Gezonde groei
De Staat van het mkb laat het potentieel van het mkb voor economische groei zien. Onderzoek van de Rotterdam School of Management heeft dit becijferd. Indien ongeveer 10 procent van het mkb, zo’n 45.000 bedrijven, meer samenwerken met klanten tijdens het innovatieproces, internationaliseren en inzetten op product- of procesinnovatie, dan levert dat bijna 15.000 banen, 1,3 miljard extra productiviteit, 11,7 miljard extra toegevoegde waarde en 670 miljoen extra winstgevendheid op.

Volgens RSM biedt “gezonde groei” de beste basis voor succes op de korte en lange termijn. Het aantal groeiende bedrijven is in het afgelopen decennium gelijk gebleven, terwijl het realiseren van zowel groei in banen als productiviteit – gezonde groei – het fundament vormt voor succes van Nederlandse mkb-bedrijven.

Samenwerking met klanten blijkt een doorslaggevende factor voor gezonde groei: via co-creatie met afnemers kunnen ondernemers inspelen op nieuwe technologie en veranderende klantwensen. Het is ook belangrijk dat het mkb over voldoende competenties beschikt om investeringen in kennis en technologie te laten renderen via nieuwe producten, diensten en verdienmodellen. Ook ondersteuning door de overheid blijkt een belangrijke aanjager te zijn van gezonde groei.

Ondernemerscompetenties

In een digitale bijeenkomst is vandaag ook een handreiking gepresenteerd en overhandigd aan Hare Majesteit Koningin Máxima: Aan de slag met EntreComp in het onderwijs: Handreiking voor ondernemerscompetenties van Thomas Lans (HAN) en Marco van Gelderen (VU). De leden van het Comité stonden aan de wieg van het programma O2LAB dat ondernemerschapsonderwijs stimuleert.

De handreiking is bedoeld voor docenten en opleiders uit het voortgezet en beroepsonderwijs die meer werk willen maken van breed ondernemerschapsonderwijs. Ondernemerschapsonderwijs gaat over ondernemend gedrag in brede zin, niet slechts om het starten en managen van bedrijven. En dat kun je leren, ook al tijdens je opleiding. Docenten spelen een cruciale rol in de ontwikkeling van ondernemerscompetenties bij leerlingen en studenten. Het boek biedt hen concrete inzichten en handvatten voor het aanleren van 15 ondernemerscompetenties.

 

Download het Jaarbericht Staat van het mkb 2021

 

Over het Nederlands Comité voor Ondernemerschap
Het Nederlands Comité voor Ondernemerschap zet zich in voor duurzame groei van het Nederlandse midden- en kleinbedrijf. Tot de taken behoren het monitoren van de ontwikkelingen in het midden- en kleinbedrijf en het doen van aanbevelingen. Op de website www.staatvanhetmkb.nl worden de ontwikkelingen van het midden- en kleinbedrijf door het CBS bijgehouden. Het Comité bestaat uit Harold Goddijn (voorzitter), Hare Majesteit Koningin Máxima, Barbara Baarsma, Diederik Laman Trip, Meiny Prins en Occo Roelofsen.

 

Meer informatie:
Paul van Dijk, adviseur Nederlands Comité voor Ondernemerschap
(06-15476852, p.c.h.vandijk@minezk.nl)

Groeidynamiek van Nederlandse MKB bedrijven 2007-2019

Op deze pagina vindt u een onderzoek over de Groeidynamiek van Nederlandse MKB bedrijven door Dr. Richard Haans en Prof dr. Justin Jansen van de Rotterdam School of Management. Nederlandse MKB bedrijven staan voor belangrijke uitdagingen. De wereld verandert in razend tempo. Online zakendoen is het nieuwe normaal. Tegelijkertijd vergrijst de maatschappij en bepalen nieuwe sociaal-technologische ontwikkelingen het nieuwe landschap van veel MKB bedrijven. Actie is dan ook noodzakelijk. MKB bedrijven zullen niet alleen nieuwe groeikansen moeten waarmaken door beter aan te sluiten bij veranderende behoeften van bestaande en nieuwe klanten, maar ook moeten investeren in de productiviteit van de organisatie. Door te investeren in digitalisering en de ontwikkeling van nieuwe verdienmodellen. Dat vergt durf en nieuwe manieren om de markt te bedienen. Om gezonde groei van Nederlandse MKB bedrijven waar te maken.

Lees hier het volledige onderzoeksrapport.

Presentatie Jaarbericht 2021

Ondernemers in beweging: online presentatie van het Jaarbericht Staat van het mkb 2021

Op 18 november presenteert het Nederlands Comité voor Ondernemerschap het ‘Jaarbericht Staat van het mkb 2021’. Rond de presentatie van het Jaarbericht worden 3 webinars georganiseerd. In aanwezigheid van Hare Majesteit Koningin Máxima zal het Jaarbericht worden aangeboden aan demissionair minister Stef Blok van Economische Zaken en Klimaat. In de webinars zult u onder anderen Jacco  Vonhof  (voorzitter MKB-Nederland), Justin Jansen (hoogleraar ondernemerschap aan de Rotterdam School of Management) en Peter Hein van Mulligen (hoofdeconoom CBS) zien.

De twee webinars rondom de overhandiging zijn op 18 november, zonder aanmelding vooraf, te volgen via de stream op YouTube.

De derde webinar ‘Deepdive in de staat van het mkb’ zal op 19 november plaatsvinden. U dient zich vooraf aan te melden via het e-mailadres staatvanhetmkb@cbs.nl

Kijk in het bijgevoegde programma voor meer informatie en zet de webinars in uw agenda!

Bijna twee op de drie opgerichte bedrijven in 2016 bestaat in 2020 nog

In 2020 werden bijna 100 duizend bedrijven opgeheven en bijna 144 duizend bedrijven opgericht. Met een totaal van bijna 1,4 miljoen bedrijven in de Business Economy komt dit op een churnrate van ongeveer 18 procent. De churnrate geeft een beeld van de verversingsgraad van de bedrijvenpopulatie en is gelijk aan de som van het  aantal oprichtingen en aantal opheffingen gedeeld door de totale bedrijvenpopulatie. Verder bestond bijna twee op de drie bedrijven die in 2016 werden opgericht nog in 2020. Dat meldt het CBS op het Staat van het mkb.

In vergelijking met de afgelopen tien jaar telde 2020 de grootste bedrijvenpopulatie met de meeste oprichtingen en opheffingen. De verhouding oprichtingen en opheffingen tegenover de totale bedrijvenpopulatie ligt in 2020 net iets hoger dan het gemiddelde van deze verhouding in de voorgaande jaren. In 2017 lag de churnrate met ongeveer 15 procent het laagst. Er werden in dat jaar relatief weinig bedrijven opgeheven.

De churnrate was in 2020 het hoogst in de bedrijfstakken delfstoffenwinning (bijna 25 procent), handel (bijna 21 procent) en verhuur en overige zakelijke diensten (ruim 20 procent). De churnrate in de delfstoffenwinning is sterk toegenomen met bijna 8 procentpunt ten opzichte van 2011, dit heeft te maken met de relatief kleine bedrijvenpopulatie in de delfstoffenwinning waardoor de churnrate zeer gevoelig is voor veranderingen. De churnrate voor de handel is in tien jaar met 1 procentpunt nauwelijks veranderd. Het totaal aantal bedrijven, oprichtingen en opheffingen in de handel is in deze periode wel toegenomen. Vooral het aantal oprichtingen in de handel is in tien jaar sterk toegenomen met ruim 34 procent. De toename van het aantal opheffingen bleef achter; zo werden er in 2020 bijna 6 procent meer handelsbedrijven opgeheven dan in 2011. De totale bedrijvenpopulatie in de handel groeide met 16 procent. In de verhuur en overige zakelijke diensten is de churnrate gedaald met ongeveer 3 procentpunt. Deze daling wordt verklaard door de sterke groei (bijna 52 procent) van de totale bedrijvenpopulatie in de verhuur en overige zakelijke diensten. De toename van oprichtingen en opheffingen bleef in verhouding achter, waardoor er minder verversing binnen de bedrijfstak was.

De churnrate was in 2020 het laagst in de bedrijfstakken waterbedrijven en afvalbeheer (meer dan 12 procent), verhuur en handel van onroerend goed (ruim 13 procent) en industrie (bijna 14 procent). De churnrate in de waterbedrijven en afvalbeheer is in tien jaar tijd gedaald met ruim 3 procentpunt. Dit is te verklaren door de relatief sterke groei van het totaal aantal bedrijven (bijna 47 procent), het aantal oprichtingen en opheffingen steeg in verhouding lang niet zo sterk. Ook in de verhuur en handel van onroerend goed steeg het totaal aantal bedrijven in verhouding sterker dan het aantal oprichtingen en opheffingen waardoor de churnrate afnam. Het totaal aantal bedrijven, oprichtingen en opheffingen in de industrie is in tien jaar evenredig toegenomen. Hierdoor veranderde de churnrate in de industrie in 2020 ten opzichte van 2011 niet.

Ruim 61 procent van in 2016 opgerichte bedrijven bestaat in 2020 nog

Het percentage opgerichte bedrijven dat na vijf jaar nog bestond, is vanaf het begin van de meting in 2011 toegenomen. Zo was het vijf-jaar-overlevingspercentage in 2011 nog 54 procent. In 2016 was dit ruim 61 procent, het hoogste percentage ooit gemeten. Van latere jaren is de overlevingspercentage nog niet bekend.

Het vijf-jaar-overlevingspercentage in 2016 is het hoogste in de bouwnijverheid, industrie en vervoer en opslag. In de bouwnijverheid bestaat ongeveer 70 procent van de opgerichte bedrijven na vijf jaar nog. Mede door het hoge overlevingspercentage groeide het totaal aantal bouwbedrijven in de periode van 2016 tot 2020 met 30 procent.

Het vijf-jaar-overlevingspercentage is het laagst in de delfstoffenwinning, energievoorziening en handel. De delfstoffenwinning en energievoorziening zijn relatief kleine bedrijfstakken met weinig oprichtingen. Het absolute aantal bedrijven dat de vijf jaar niet haalt is daardoor laag. Bijvoorbeeld in 2016 werden slechts 50 bedrijven in de delfstoffenwinning opgericht, daarvan bestond iets minder dan de helft in 2020 nog. Ook voor de handel geldt dat één op de twee bedrijven die in 2016 werden opgericht, vijf jaar later nog bestaat. Het hoogste aantal opgerichte handelsbedrijven betrof een bedrijf in de detailhandel. Van alle handelsbedrijven lag de vijf-jaar-overlevingsfractie in de detailhandel wel het laagst met ruim 49 procent.

Bekijk de cijfers over bedrijvendynamiek MKB en overleving.

Staat van het mkb in 3 webinars op 18 en 19 november

Het mkb veert op uit de coronacrisis. Wat is er veranderd voor ondernemers? Hoe staat het mkb er écht voor? Wat zijn de uitdagingen voor ondernemend Nederland, voor de overheid en voor het onderwijs?

Deze vragen komen aan de orde in 3 webinars op 18 en 19 november. De webinars worden georganiseerd rond de presentatie van het ‘Jaarbericht Staat van het mkb 2021’ door het Nederlands Comité voor Ondernemerschap en het verschijnen van een nieuwe ‘Handreiking ondernemerscompetenties’ voor het onderwijs.

In de webinars zult u onder anderen Barbara Baarsma, minister Stef Blok, Jacco Vonhof en Peter Hein van Mulligen zien. In de stream op 18 november kunt u ook het bedrijfsbezoek van het Comité meebeleven.

Kijk in het bijgevoegde programma en zet de webinars in uw agenda!